જો કે દરરોજ ભગવાન શિવની પૂજા કરવાથી તે પ્રસન્ન થાય છે, પરંતુ પ્રદોષ વ્રતના દિવસે તેમની પૂજા કરવાથી મહાદેવ અને માતા પાર્વતી બંને પ્રસન્ન થાય છે. પ્રદોષ વ્રતને ત્રયોદશી વ્રત તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ વ્રત દેવી પાર્વતી અને ભગવાન શિવને સમર્પિત છે. પુરાણો અનુસાર આ વ્રત રાખવાથી સારું સ્વાસ્થ્ય અને લાંબુ આયુષ્ય મળે છે. શાસ્ત્રો અનુસાર પ્રદોષ વ્રત વર્ષમાં અનેકવાર આવે છે. સામાન્ય રીતે આ વ્રત મહિનામાં બે વાર કરવામાં આવે છે.

જાણો શું છે પ્રદોષ વ્રત...

દર મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષ અને શુક્લ પક્ષમાં ત્રયોદશી ઉજવવામાં આવે છે. દરેક પક્ષના ત્રયોદશીના વ્રતને પ્રદોષ વ્રત કહે છે. સૂર્યાસ્ત પછી અને રાત્રિના આગમન પહેલાના સમયને પ્રદોષ કાલ કહેવામાં આવે છે. આ વ્રતમાં ભગવાન શિવની પૂજા કરવામાં આવે છે. હિંદુ ધર્મમાં વ્રત, પૂજા, ઉપવાસ વગેરેને ખૂબ મહત્વ આપવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે સાચા હૃદયથી વ્રત રાખવાથી વ્યક્તિને ઈચ્છિત વસ્તુ મળે છે. જો કે હિંદુ ધર્મમાં દરેક મહિનાની દરેક તિથિએ કોઈને કોઈ વ્રત કે તહેવાર હોય છે, પરંતુ આ બધામાં પ્રદોષ વ્રતનો ખૂબ જ વિશેષ મહિમા છે.

પ્રદોષ વ્રતનું મહત્વ

પ્રદોષ વ્રતને હિન્દુ ધર્મમાં ખૂબ જ શુભ અને મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. આ દિવસે પૂર્ણ ભક્તિ સાથે ભગવાન શિવની પૂજા કરવાથી વ્યક્તિના તમામ કષ્ટ દૂર થાય છે અને મૃત્યુ પછી મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. પુરાણો અનુસાર એક પ્રદોષ વ્રત રાખવાનું પરિણામ બે ગાય દાન સમાન છે. આ વ્રતનું મહત્વ વેદના મહાન વિદ્વાન સુતજીએ ગંગા નદીના કિનારે શૌનકાદી ઋષિઓને જણાવ્યું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે કળિયુગમાં જ્યારે અધર્મ પ્રવર્તશે, લોકો ધર્મનો માર્ગ છોડીને અન્યાયના માર્ગે જતા હશે, તે સમયે પ્રદોષ વ્રત એક માધ્યમ બનશે જેના દ્વારા તેઓ શિવની પૂજા કરીને પોતાના પાપોનું પ્રાયશ્ચિત કરી શકશે. અને તેમના તમામ દુઃખોમાંથી મુક્તિ મેળવી શકે છે સૌથી પહેલા ભગવાન શિવે માતા સતીને આ વ્રતના મહત્વ વિશે જણાવ્યું હતું, ત્યારપછી મહર્ષિ વેદ વ્યાસજીએ આ વ્રત સૂતજીને સંભળાવ્યું, ત્યારબાદ સુતજીએ શૌનકાદી ઋષિઓને આ વ્રતનો મહિમા કહ્યો.

પ્રદોષ ઉપવાસ પદ્ધતિ

પ્રદોષ ઉપવાસના સમય માટે સાંજનો સમય સારો માનવામાં આવે છે કારણ કે હિંદુ કેલેન્ડર મુજબ, બધા શિવ મંદિરો સાંજના સમયે પ્રદોષમંત્રનો જાપ કરે છે.

• પ્રદોષ વ્રતનું પાલન કરવા માટે, સૌ પ્રથમ તમે ત્રયોદશીના રોજ સૂર્યોદય પહેલા ઉઠો.

• સ્નાન વગેરે કર્યા પછી સ્વચ્છ કપડાં પહેરો.

• તે પછી તમે બીલીપત્ર, અક્ષત, દીપ, ધૂપ, ગંગાજળ વગેરેથી ભગવાન શિવની પૂજા કરો.

• આ ઉપવાસ દરમિયાન ખોરાક લેવામાં આવતો નથી.

• આખો દિવસ ઉપવાસ કર્યા પછી, સૂર્યાસ્તના થોડા સમય પહેલા ફરીથી સ્નાન કરો અને સફેદ રંગના કપડાં પહેરો.

• તમે શુદ્ધ પાણી અથવા ગંગા જળથી પૂજા સ્થળને સાફ કરી શુદ્ધ બનાવો.

• હવે તમે ગાયનું છાણ લો તેની મદદ થી આસન તૈયાર કરો.

• પાંચ અલગ-અલગ રંગોની મદદથી તમે મંડપમાં રંગોળી બનાવી શકો છો.

પૂજાની તમામ તૈયારીઓ કર્યા પછી, તમે પૂર્વ દિશા તરફ મુખ કરીને કુશાના આસન પર બેસો.

• ભગવાન શિવના મંત્ર “ઓમ નમઃ શિવાય"નો જાપ કરો અને શિવને જળ ચઢાવો.

ધાર્મિક દૃષ્ટિકોણથી, તમે જે પણ દિવસે પ્રદોષ વ્રતનું પાલન કરવા માંગતા હોવ, તે વાર હેઠળ આવતી ત્રયોદશી પસંદ કરો અને તે વાર માટે નિર્ધારિત કથા વાંચો અને સાંભળો.

પ્રદોષ વ્રત  કથા

                  કોઈપણ વ્રત રાખવા પાછળ ચોક્કસ કોઈ પૌરાણિક મહત્વ અને કથા હોય છે.ચાલો વાંચીએ આ વ્રતની દંતકથા વિશે.

                  એક વિધવા બ્રાહ્મણ તેના પુત્ર સાથે દરરોજ ભિક્ષા માંગવા જતો અને સાંજ સુધીમાં પાછો આવતો. હંમેશની જેમ, એક દિવસ જ્યારે તે ભિક્ષા લઈને પરત ફરી રહ્યો હતો, ત્યારે તેણે નદીના કિનારે એક ખૂબ જ સુંદર બાળક જોયું, પરંતુ બ્રાહ્મણને ખબર નહોતી કે તે બાળક કોણ છે અને કોનું છે.વાસ્તવમાં તે બાળકનું નામ ધર્મગુપ્ત હતું અને તે વિદર્ભ દેશનો રાજકુમાર હતો. તે બાળકના પિતા, જે વિદર્ભ દેશના રાજા હતા, દુશ્મનો દ્વારા યુદ્ધમાં માર્યા ગયા અને રાજ્ય તેમના નિયંત્રણમાં લીધું.ધર્મગુપ્તની માતા પણ શોકમાં ચાલી ગઈ અને દુશ્મનો ધર્મગુપ્તને રાજ્યમાંથી બહાર લઈ ગયા.

પિતાના શોકમાં ધર્મગુપ્તની માતાનું પણ અવસાન થયું અને દુશ્મનોએ ધર્મગુપ્તને રાજ્યમાંથી હાંકી કાઢ્યા. બાળકની હાલત જોઈને બ્રાહ્મણે તેને દત્તક લીધો અને પોતાના પુત્રની જેમ તેનો ઉછેર કર્યો.થોડા દિવસો પછી, બ્રાહ્મણ તેના બંને બાળકોને દેવયોગથી દેવ મંદિર લઈ ગયો, જ્યાં તેણી શાંડિલ્ય ઋષિને મળી. શાંડિલ્ય ઋષિ એક પ્રસિદ્ધ ઋષિ હતા, જેમની બુદ્ધિ અને વિવેકની સર્વત્ર ચર્ચા થતી હતી.ઋષિએ બ્રાહ્મણને બાળકના ભૂતકાળ વિશે એટલે કે તેના માતા-પિતાના મૃત્યુ વિશે કહ્યું, જે સાંભળીને બ્રાહ્મણ ખૂબ જ દુઃખી થયો. ઋષિએ બ્રાહ્મણ અને તેના બે પુત્રોને પ્રદોષ વ્રત રાખવાની સલાહ આપી અને તેની સાથે જોડાયેલી સમગ્ર વિધિઓ વિશે જણાવ્યું. ઋષિએ આપેલા નિયમો અનુસાર બ્રાહ્મણો અને બાળકોએ વ્રત કર્યું, પરંતુ તેઓ જાણતા હતા કે આ વ્રતનું શું ફળ મળશે.

               થોડા દિવસો પછી, બંને છોકરાઓ વન અભયારણ્ય કરી રહ્યા હતા, ત્યારે તેઓએ ત્યાં કેટલીક ગાંધર્વ છોકરીઓને જોઈ જે ખૂબ જ સુંદર હતી. રાજકુમાર ધર્મગુપ્ત અંશુમતિ નામની ગાંધર્વ છોકરી તરફ આકર્ષાયા હતા. થોડા સમય પછી રાજકુમાર અને અંશુમતિ બંને એકબીજાને પસંદ કરવા લાગ્યા અને છોકરીએ રાજકુમારને તેના પિતા ગંધર્વરાજને લગ્ન માટે મળવા બોલાવ્યા. જ્યારે છોકરીના પિતાને ખબર પડી કે છોકરો વિદર્ભ દેશનો રાજકુમાર છે, તો તેણે ભગવાન શિવની અનુમતિથી બંનેના લગ્ન કરાવ્યા.

               રાજકુમાર ધર્મગુપ્તનું જીવન પાછું બદલાવા લાગ્યું. તેણે ઘણા યુદ્ધ કર્યા અને ફરીથી તેની ગાંધર્વ સેના તૈયાર કરી. રાજકુમારે વિદર્ભ દેશ પર ફરીથી નિયંત્રણ મેળવ્યું.થોડા સમય પછી તેને ખબર પડી કે તેણે ભૂતકાળમાં જે કંઈ પ્રાપ્ત કર્યું હતું,તે બ્રાહ્મણ અને રાજકુમાર ધર્મગુપ્ત દ્વારા કરવામાં આવેલા પ્રદોષ ઉપવાસનું પરિણામ હતું. તેની સાચી પૂજાથી પ્રસન્ન થઈને ભગવાન શિવે તેને જીવનની તમામ મુશ્કેલીઓ સામે લડવાની શક્તિ આપી. ત્યારથી હિંદુ ધર્મમાં એવી માન્યતા બની ગઈ છે કે જે કોઈ પ્રદોષ વ્રતના દિવસે શિવની પૂજા કરે છે અને એકાગ્રતાથી પ્રદોષ વ્રતની કથા સાંભળે છે અને વાંચે છે, તેને સો જન્મો સુધી ક્યારેય કોઈ મુશ્કેલી કે દરિદ્રતાનો સામનો કરવો પડતો નથી.

પ્રદોષ વ્રતનું ઉદ્યાન

જે ઉપાસકો અગિયારશ કે ૨૬ ત્રયોદશી સુધી આ વ્રત રાખે છે, તેમણે આ વ્રત યોગ્ય રીતે પાળવું જોઈએ.

• ઉપવાસનું ઉદ્યાન ત્રયોદશી તિથિએ જ કરવું જોઈએ.

• ઉદ્યાપન કરવાના એક દિવસ પહેલા, શ્રી ગણેશની પૂજા કરવામાં આવે છે. અને ઉદ્યાપનની આગલી રાત્રે તેઓ કીર્તન કરતી વખતે જાગરણ કરે છે.

બીજા દિવસે વહેલી સવારે મંડપ બનાવવાનો હોય છે અને તેને કપડાં અને રંગોળીથી શણગારવામાં આવે છે.

• તે ઓમ ઉમા સાથે 108 વખત 'શિવાય નમઃ' મંત્રનો પાઠ કરીને હવન કરે છે.

• ખીરનો ઉપયોગ હવનમાં અર્પણ કરવા માટે થાય છે.હવન સમાપ્ત થયા પછી, ભગવાન શિવની આરતી અને શાંતિનો પાઠ કરવામાં આવે છે.અને અંતે બે બ્રાહ્મણોને ભોજન પોતાની ઈચ્છા અને ક્ષમતા પ્રમાણે દાન આપીને તેના આશીર્વાદ લે છે.

પ્રદોષ વ્રતનો લાભ

વિવિધ પ્રકારના પ્રદોષ વ્રતના અલગ-અલગ ફાયદા છે

• જે ઉપાસક રવિવારના દિવસે પ્રદોષ વ્રત રાખે છે, તેમની ઉંમર વધે છે, તેમને સારા સ્વાસ્થ્ય લાભ મળે છે.

• સોમવારે પ્રદોષ ઉપવાસને સોમ પ્રદોષ અથવા ચંદ્ર પ્રદોષ પણ કહેવામાં આવે છે અને તે ઇચ્છાઓની પરિપૂર્ણતા માટે મનાવવામાં આવે છે.

• જે પ્રદોષ ઉપવાસ મંગળવારે રાખવામાં આવે છે તેને ભૌમ પ્રદોષ કહેવામાં આવે છે. આ દિવસે વ્રત રાખવાથી વ્યક્તિને તમામ પ્રકારના રોગોથી મુક્તિ મળે છે અને સ્વાસ્થ્ય સંબંધી કોઈ સમસ્યા નથી થતી.

• બુધવારે આ વ્રત કરવાથી દરેક પ્રકારની મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે.

• ગુરુવારે પ્રદોષ વ્રત રાખવાથી શત્રુઓનો નાશ થાય છે.

• જે લોકો શુક્રવારે પ્રદોષ વ્રત રાખે છે, તેમના જીવનમાં સૌભાગ્યની વૃદ્ધિ થાય છે અને દામ્પત્ય જીવનમાં સુખ-શાંતિ રહે છે.

• શનિવારે આવતા પ્રદોષ વ્રતને શનિ પ્રદોષ કહેવાય છે અને લોકો સંતાન પ્રાપ્તિની ઈચ્છાથી આ દિવસે આ વ્રત કરે છે. પોતાની ઈચ્છાઓને ધ્યાનમાં રાખીને પ્રદોષ વ્રત કરવાથી અવશ્ય ફળ મળે છે.