શહેરની ભાગમભાગને ઝાંખમઝાખમાં મારી નજર ક્યારેક અમીરો પર પડેલી પણ એક એવા અમીર પર જરૂર અટકેલી. નામ તો પહેલા નહતું જાણ્યું, કેમકે મારી એની સાથે કોઈ જ વખત મૂલાકાત થઈ ન હતી.છતાં એના અકસ્માત પછી નામને તેની કુંડલી જાળવાનો મોકો પણ બહુ આગ્રહ કરેલો ત્યારે માંડમાંડ થોડું ઘણું જાણી શકે લો.

મારે રોજ બસ સ્ટેન્ડ આવવું એ નિત્યક્રમ હતો.અને એનો રોજનો લારી લઈને જવાનો.એને જોતા લાગે નહીં કે અમીર હશે પણ મારી નજરે તો અમીરનો અમીર તો ખરો જ.અમીરો પાસે ધનપ્રેમ ઘણો જોયેલો પણ આ અમીર પાસે માતૃપ્રેમ ઘણો ભરેલો હતો.એમાંય મનેય એના પ્રેમની થોડી છાંટ મારાય ઉરમાં ઉતરેલી એ વાતને હું કબુલું છું.

વાત એમ હતી કે મારે બસસ્ટેન્ડમાં ઊભા રહેવું અને એને લારી લઈને જવું એ દિવસે નજર એક થયેલી. એણે મને સ્મિત આપ્યું પણ અજાણ્યા માણસને સ્મિત આપવું પહેલા તો મને અયોગ્ય લાગ્યું એટલે હું જોતો જ રહ્યો. આમને આમ પાંચેક દિવસ સુધી એણે મને એક ધાર્યું સ્મિત આપેલું એમાં મારાથી એકાદવાર સ્મિત અપાઈ ગયેલું તેથી એણે માથું હલાવી મારા સ્મિતને વધાવેલુ. ઘણાં દિવસો સુધી ચાલ્યું એમાં સ્મિત પણ નિત્યક્રમ બની ગયું.

એમા થોડા દિવસ મીની વૅકેશન હોવાથી અમારા નિત્યક્રમમાં ખલેલ પડી, પણ નિત્યક્રમ ફરી આગળ ચાલશે એ તો હું પણ નહોતો જાણતો અને નસીબ જોગે બન્યું પણ એવું જ પહેલા તો મને એમ લાગ્યું કે એણે કદાચ ટાઈમ બદલ્યો હશે.ચાર દિવસ વીતેલા ત્યાં સુધી નજરે ન હતો આવ્યો એટલે મારે એના વિશે રોજ ચા પીતો એ કાકાને પુછવાની ઈચ્છા થયેલી.

ઈલાયચી મિશ્રિત ચા પીતા પીતા મારાથી કાકાને પુછાય ગયું;'કાકા,પેલો લારીવાળો ભાઈ હવે દેખાતો કેમ નથી? શું એણે આવવા જવાનો ટાઈમ બદલ્યો કે રસ્તો બદલ્યો કે શું? કાકા મારા સળંગ પ્રશ્નો સાંભળીને મારા પ્રશ્નનાર્થ ચિન્હસમા ચહેરાને તાકી રહ્યા.મેં જોયુ તો એમના સ્ટવ પર ઉકળતી ચા ઉકળતી ઉકળતી નીચે ફેલાય રહી હતી. મેં સ્ટવ બંધ કરવા જણાવ્યું . મને નવાઈ લાગી કે આવા એક સામાન્ય લારીવાળાની વાત પુછતા કાકાએ કેમ આવુ વર્તન કર્યું હશે? શું એ લારીવાળો કંઈક ખરાબ માણસ તો નહિં હોય ? એવા મારા મસ્તિકમા સવાલ ઉઠ્યાં પણ સવાલને ધ્યાને ન લેતા કાકાની તરફ નજર નાખતા કાકાની જીર્ણ આંખોમાં શ્વેતબિંદુ સમાન ભીનાશને મેં પારખી પણ મારે એના વિશે જાણવું હોવાથી મેં ફરી પૂછ્યું ," કાકા, જણાવોને ? તેમ છતાં મનુકાકાએ મને પ્રશ્ન કર્યો કે જનખા વિશે જાણી તું શું કરીશ? કાકા મને તું કહેતા. એ મારા કહેવાથી જ કહેતા કેમકે એ મને માન આપે તો સારું ન કહેવાય એમ હું માનતો હતો અને મારા બાપથીય મોટી ઉંમરવાળા એટલે મેં ના પાડેલી. આ વાત તો બાજુની છે પણ મારો આગ્રહ હોવાથી મનુંકાકાએ મને ફુરસદે જણાવા કહ્યું.

આ અધિરાઈ એટલી હદે વધી ગયેલી કે જ્યારે મનુંકાકાએ ફુરસદમાં જણાવે તેમ મને લાગ્યું નહિ એટલે મેં બીજે દિવસે જ પ્રયત્ન કરતા એ જ વાત કરવા લાગ્યો આમ મનુંકાકાએ મને કહેવા લાગ્યા કેમ ફરી એની એજ વાત ઉપાડે છે, "એ બિચારો ઘણાં દિવસોથી પોઠયો છે અને હવે એની ક્યારેય સવાર થવાની નથી".હું સમજી ગયો પણ મને એનામાં રસ હોય એમ મનુંકાકાને લાગ્યું એટલે મને કહેવા કદાચ પ્રેરાયા હશે?

મનુંકાકાએ લારીવાળાનુ નામ પહેલા કહેલું એ જ જનખો. આમ તો મનેય નહતી ખબર કે એ ક્યાંનો છે ને કોનો દિકરો. મારી નજરે તો અનાથ હતો એ વાત હું ચોકકસપણે કહી શકુ છું. જનખાને મેં પહેલવહેલો બારેક વરસ પહેલા જોયેલો, ત્યારે કદાચ તેરેક વરસનો હશે એવું લાગ્યું. તે વખતે એની પાસે લારી તો નો'તી ખાલી હાથ જ હતા ને તેમાય લંબાયેલા જ ભાળતો એટલે શરૂઆતમાં ભીખ જ માગતો હતો. કદાચ મા-બાપે તરછોડ્યો હશે એટલે જ જનખાની દશા માગવાની થયેલી એટલે જનકાના ભણતર વિશે પુછવા જેવુ ન લાગતા મેં વાત માંડીવાડી પણ એ ક્યાં રહેતો હતો એ જાણવા પ્રશ્ન કરું તે પહેલાં મનુંકાકાએ જવાબ આપ્યો; જનકો. ઝૂંપડપટ્ટીમાં ને તેમાંય એકલો જ.

જનખાના હાથમાં લારી સોળ વરસનો થયો હશે ત્યારે પહેલીવાર આ રસ્તેજ ભાળેલી ત્યારથી જ જનખાને હું લારી સાથે જ જોતો એનું કામ જ સામાન ભરી લેવા-મુકવાનો અને હસવા-હસાવવાનું. બહું માયાળું હતો જનખો. બાકી તો મને એના વિશે જાજી ખબર નથી પણ જનખો મને દરરોજ મળતો.ચા પી લારી લઈને નીકળતો. મારી નજરમાં તો બહું ડાહ્યો માણસ હતો એમ કહીને મનુંકાકા એમના કામમાં લાગી ગયા પણ મને હજુ પૂરો સંતોષ નહોતો થયો તેમ છતાં મનું- કાકાને પૂછવાની મારી હિંમત થઈ નહીં.

જનખો હવે મારા મનમાં રમ્યા કરતો એટલે મેં મનું- કાકા પાસેથી જનખાના ઘરનું પાકું સરનામું મેળવી ઝૂંપડપટ્ટીમાં ગયો. મને એમ હતું કે જનખાનું ઘર બંધ હશે, પણ ખુલ્લું જોઈ હું વિચારોની ભરમાળોમાં સરી પડ્યો.બહારથી મેં બૂમ પાડી છતાં કોઈ પ્રત્યુત્તર ન મળતા મને શંકાઓનુ વંટોળ ઘેરી લે તે પહેલાં મેં બીજો પ્રયત્ન કર્યો. તેમાં સવાલરૂપે પ્રત્યુત્તર મળ્યો, "કોણ છો?".મારા કાને પ્રત્યુત્તર પડઘાતા જ મારા તને રૂંવાટી ખડી થઈ ગઈ.ઘણી હિંમત કરી હું જાળતો હોવા છતાં અંજાન બની મે પૂછયું, જનખો ઘરે છેં?. અંધારી ઓરડી માંથી ના, ને હવે ક્યારેય નહીં આવે એવા કમકમાટી ભર્યા, આક્રંદ- ભર્યા રડમસ અવાજે મને વધુ ડરાવ્યો ભયની લગોલગ કૂતૂહલ -વૃત્તિએ મને અંદર જવાની તાલાવેલી જગાડી. તે દિવસે કંપન અનુભવતા પગલે મેં પહેલી વખત પૂછ્યા વગર જનખાના ઘરનો ઉંબરો ઓળગ્યો. ઓરડી ખુબજ નાની હતી. અંધારાની કેદમાં ઓરડી સાથે ડોસી પણ પુરાય હતી. હું પણ પ્રવેશતાની સાથે અંધકારે મને ઘેરી લીધો. માંડ માંડ આંખો પહોળી કરી મેં ખૂણામાં ખોરી જેવા ખાટલામાં મેં આક્રંદ કરતા માજી ને જોયા.એકાદ ક્ષણ તો મારો અંતરાત્મા ઈશ્વરને કોસવા લાગ્યો. ઘણી ફરિયાદો કરી ચુક્યો આખરે શાંત પડતા દર્દથી કણસતા માજીને મોટા માટલાં માંથી પાણી લાવીને આપ્યું.માજીએ મને પૂછયું , જનખાનું શું કામ છે? મારાથી તરત જ જવાબ અપાઇ ગયો, જનખો મારો મિત્ર છે. શું જનખો તમારો દિકરો છે.? માજીએ હા પાડી ને ના કહું ,પણ મારા દીકરા જેવો જ હતો. હું તો મંદિરે ભીખ માંગતી દુખિયારી છું. જનખો મને ઘરે લાવેલો આ વાત સાંભળતા જ હું ફીકો પડી ગયો,આગળ પૂછવાનું મને સુજ્યું નહીં અને હું ઘરને રસ્તે સીધો નીકળી પડ્યો.

ઘરે પહોંચવા છતાં દત્તક શબ્દએ મને પુરેપુરો જકડી રાખતા મારુ ધ્યાન એમાં જ રહી ગયું જનખાના વિચારો અચાનક ઉમટી પડ્યા, જનખો પૈસે ટકે હતો નહિ ને માંડ માંડ પોતાનું ગુજરાન ચલાવતો તેમ છતાં માજીને ઘેર કેમ લાવ્યો હશે? જેમ માણસમાં સારા વિચારોથી પરિવર્તન આવે તેમ મારા મગજમાં સકારાત્મક વિચારોએ પગ ખુપાવ્યો એમા મને જનખાનો માતૃપ્રેમ દેખાયેલો. જનખા જેવો માણસ ક્યારેય નહીં જોયેલો જેણે માતાનો પ્રેમ ક્યારેય નહીં મળેલો એ માણસમાં આવા સંસ્કારો ક્યાંથી આવ્યા છતાં એના માં સંસ્કારો પૂર્ણ પણે ભરેલા હશે. એટલે જ માજીનુને લાવીને પોતાની જવાબદારીઓ વધારતા ખચકાયો નહીં હોય .

જનખાના આવા પરાક્રમથી ફિકો તો પડ્યો જ હતો પણ સગા માં-બાપને તરછોડતા આજના છોકરાઓની સરખામણીમાં જનખાનું મેં તારણ કાઢેલુ એમા જનખો શ્રવણનો ભાઈ નીકળેલો. એમાં હું જનખા વિશે વધુ જાણવા અધીરો બની માજીને મળવા ગયો સાથે થોડી ટીફીનમાં ભાખરી હતી એટલે ચા લાવીને માજીને આપી. માજી મને કહેવા લાગ્યા ,"બેટા ચાર-ચાર દા'ડા પછી આજ રોટલો જોયો." આ તો જનખો હવે નહીં એટલે નહીંતર મારો જનખો પોતે ના ખાય ને મને ખવડાવે પણ મારા કરમ એવા કે એ દીકરાનો જાજો પ્રેમના મેળવી શકી.

આમને આમ જનખા વિશે જાણવા માજીને રોજ મળવા જવાનું થતું એમાં ઘરેથી ટિફિન બે માણસને પહોંચી વળે એટલું લઈને જ નીકળતો. થોડું મારા માટે અને બાકી થોડું માજીના માટે લઈ જતો. જનખાની સાથે જેમ સ્મિતનો નિત્યક્રમ હતો તે તૂટીને હવે માજી સાથે બંધાયો એમાં માજીને મારા ટિફિનથી એક ટંકનું ખાવા મળી જતું. આવું તો માજી જીવ્યા ત્યાં સુધી ચાલ્યું અને મર્યા એ દિવસે હું ટિફિન લઈને જ ગયેલો. મારા દ્વારા માજીની અંતિમક્રિયા કરાવવામાં આવી. મને પૂર્ણ સંતોષ હતો. એ વાત મને ઘરે બેઠો ત્યારે સમજાય.

જનખાએ મારા પર પોતાનો પ્રેમ વરસાવેલો એમ હું પુરે પૂરો ભીંજાયેલો પણ સુકાયો નહોતો એટલે જ મારાથી માજીનું ધ્યાન રાખવાની ટેવ પડેલી. વાતમાં મને ઘણી જ અટકળો લાગવા લાગી છતાં સંતોષની લાગણીઓમાં હું હંમેશા વહેતો રહ્યો.

​