કાગળ કોરો  

એક,બે,ત્રણ,ચાર,પાંચમાં પગલે પાણિયારું.

 એક,બે,ત્રણ,ચાર,પાંચ,છ,સાતમાં પગલે ચૂલો.

એક,બે,ત્રણ,ચાર,પાંચ,છ,સાત,આઠ,નવમાં પગલે પાછળનાં વાડામાં જવાનો રસ્તો અને કૂવો.

એક,બે,ત્રણ, ચાર..સુશીલા અટકી ગઈ.આંખમાંથી આંસુઓની ધારા વહી પડી.આંસુઓને લીધે સામેનું દ્રશ્ય વધું ઝંખવાઈ ગયું.

  સુશીલાએ તેની સાડીના પાલવના છેડાને મોઢામાં નાખ્યો.થૂંકથી ભીનો કરી બહાર કાઢ્યો.એ ભીનાં પાલવને ફૂંક મારી. આંખો થોડી પહોળી કરી,તે પાલવના છેડાથી આંખની કીકી લુછવાં લાગી, કદાચ તેનાથી આંખના પડળ પરનો કચરો સાફ થઈ જાય અને પહેલાં જેવું ચમચમતું દેખાવા માંડે.પણ હાય! કુદરતને શું મંજૂર છે તે શું ખબર પડે!

"સુશીલા.. સુશીલા.." બારણે સાદ પડ્યો.

કોઈ જવાબ નહીં આવ્યો.

" શું કરે છે મારી સુશી? આંખો તો ગઈ.કાન છે કે તે પણ ગયાં?" મનુભાઈ ઘરમાં આવતાં જ સુશીલાને સાદ દઈ બોલી પડ્યાં.

 થોડુંક વરવું લાગ્યું સુશીલાને. 

  મનુભાઈનાં શબ્દો સુશીલાનાં હૃદયમાં કટારીની માફક વાગી,ઝખ્મી કરી ગયાં.લોહીલુહાણ કરી ગયાં."શું આંખે ઝાંખપ વળવી એ રોગ ગમતો હશે? લાચારી,મજબૂરી,અસહાય.. તો વૃદ્ધાવસ્થાની ભેટ છે.આમેય વૃદ્ધાવસ્થા આવે તે કોને ગમે?આ..આ..રવિના બાપુ શીદને આવું બોલી મને દુ:ખી કરે છે?હજી તો હું ખાટલે નથી પડી. કોઈ પર નિર્ભર નથી થઈ.લાચાર નથી થઈ.હે..ભગવાન!એટલી દયા કરજે.હું હાલતીચાલતી હોઉં અને પ્રાણ નીકળી જાય.ભલે મારાં પતિ ખૂબ પ્રેમ કરે છે.કાળજી રાખે છે પણ તું વહેલોવહેલો લેવા આવી જાજે.આટલી વિનંતી સ્વીકારીશને મારાં ભોળા મહાદેવ..મારાં વહાલાં?"

"સુશી..ઓ..સુશી.. તારો મીઠડો અવાજ તો સંભળાવ કે તે પણ ગયો? સુશી.. ઓ..સુશીલા..?હો..હો.. શું સુગંધ આવે છે! ઘરનાં આંગણમાં પ્રવેશતાં જ તારાં આ ભરેલાં રવૈયાની સુગંધ મનને તરબતર કરી દે છે.મારાં પેટમાં ઉંદરડાની ગતિવિધિ વધી જાય છે.. હો ને સુશી!"

 આંગણામાં આવેલી ચોકડીમાં પગ ધોતાં જ મનુભાઈ બોલી ઉઠ્યાં.તેમણે ચારેકોર નજર કરી.આંગણું વાળીજુડીને ચોખ્ખુંચણક હતું.ક્યાંય કચરો ન હતો.પારિજાત,ગુલાબ,મોગરો,જાસુદનાં છોડવાને પાણી પાઈ દીધું હતું.દરેક છોડવા ઉપર ફૂલો લચી પડતાં હતાં.અનોખી મીઠીમીઠી સુંવાસ મનને આનંદિત કરી દેતી હતી.આંગણે ગાય,કૂતરાને રોટલો પણ મૂકી દીધો હતો." મારી સુશીને આંખે ઝાંખપ વળે છે તો પણ આટલું સુંદર,ચોખ્ખુંચણક કામ કઈ રીતે કરતી હશે!"

   મનુભાઈ આંગણામાંથી ઓસરીમાં આવ્યાં.દોરીએ લટકેલો નેપકીન તૈયાર હતો.ત્યાં ઉભાઉભા જ ઘરનાં બે ઓરડામાં જોયું. ચોખ્ખુંચણક હતું. ઓરડામાં સુશીલા અને મનુભાઈના લગ્નની મોટી તસ્વીર ખુબ સુંદર રીતે દેખાઈ આવતી હતી. મનુભાઈને એવું લાગ્યું કે જાણે "કાલે જ સુશીલાને લગ્ન કરીને ઘરમાં લાવ્યા છે." તેમનું મન સુશીલાને જોવાં તલપાપડ થઈ ગયું. હસતાંહસતાં રસોડામાં જઈ રોટલાં ઘડતી સુશીલા સામે બેઠાં.નિરીક્ષણ કરવા લાગ્યાં."બધું બરાબર.. બધું જ બરાબર તો પછી.. આંખની આ ઝાંખપ!" અચાનક સુશીલાનો હાથ તવીને બદલે ચૂલામાં પડ્યો.

"સુશી..સુશી.."કરતાં મનુભાઈ ઉભાં થઈ ગયાં. તેમનું મન અને અંતરઆત્મા બેઉ મૂંગા આંસુ વહાવવાં માંડ્યાં.ઉભા થઈને સુશીનો હાથ પોતાના હાથમાં લઈ લીધો.

  સુશીના હાથ ઉપર ફૂંક મારી મલાઈ લગાડવાં માંડ્યાં પછી થોડાં દૂર જઈ પોતાની આંખના આંસુ લૂંછવા લાગ્યાં.

" આવું તો ચાલ્યાં કરે રવિના બાપુ.હવે ઉંમર થઈ."

     સામે કોઈ જવાબ નહીં આવ્યો.

  " રવિના બાપુ.. રવિના બાપુ.." સુશીલા ચીસ પાડી ઉઠી.હાથ ફેલાવ્યાં." ક્યાં છો ?"

     મનુભાઈ નાના બાળકની માફક રડી પડ્યાં." હું ક્યાં મરવાનો? તારી સામે બેઠો છું.નિ:સહાય! મારી સુશીની હાલત પર રડી રહ્યો છું."

"રવિના બાપુ.. આમ ન રોવાય.હિંમત રાખો.સહુ સારાં વાના થશે."

" ગાંડી રે ગાંડી.. તું મને હિંમત આપે છે! તારી હાલત તો જો."

" મારો ભોળો મહાદેવ સદાય મારી સાથે છે.ચિંતા ના કરો.જમી લો."

" હા.ચાલ જમી લઈએ." દુઃખી મને મનુભાઈ બોલી ઉઠ્યાં.

 સુશીલાએ થાળી પીરસી.રોટલાં,ભરેલા રવૈયા અને ગરમગરમ કંસાર.વળી ઊભી થઈ અને પાણીનો લોટો ભરી લાવી.મનુભાઈ પાસે મૂક્યો.

"અહો! આજ શું વાત છે? કંસાર છે ને!"

" મન થયું.બસ.આજે કંસાર બનાવવો છે.કેવો થયો છે?"

   અચાનક સુશીલાના મોઢાં પાસે કોળિયો આવ્યો.

  પહેલાં તો સુશીલાએ આનાકાની કરી પણ પછી તેણે મોઢું ખોલ્યું.ગરમગરમ ઘી અને ખાંડ નાખેલો કંસાર પ્રેમથી ખાવાં લાગી.

" બસ.બસ.રવિના બાપુ.તમે ખાઓ."

" હા.લે..આ શાક.બોલ કેવું થયું છે?"

 "શું તમે પણ.. આમ મને કોળિયાં ભરાવો છો?" સુશીલા બોલતાં તો બોલી ગઈ પણ આંખમાં ઝળઝળીયાં આવી ગયાં. ધાબાધાબા જેવું દેખાતું પણ બંધ થઈ ગયું. 

"મનુભાઈ.. મનુભાઈ.." બારણે ટકોરા પડ્યાં. 

"હા.બોલો.. માસ્તર,કેમ છો? ચાલો, જમવાનું તૈયાર છે. ગરમગરમ રોટલાં,ભરેલા રવૈયા અને કંસાર.આવો.અમારી સાથે જમવા બેસી જાઓ."

" મનુભાઈ, હાલ જમીને આવ્યો.ફરી ક્યારેક જમવા જરૂરથી આવીશ.મનુભાઈ, સરકારી હોસ્પિટલમાં આંખના નિષ્ણાંત ડોક્ટર આવી ગયા છે.તમારો કેસ કઢાવી લીધો છે.હવે જલ્દી જાઓ તો સારું."

મનુભાઈએ હાથ ધોયા અને ઉભા થયાં.

 માસ્તરને બે હાથ જોડ્યાં.તેમની આંખ ભરાઈ આવી."આભાર.." શબ્દ ગળામાં અટવાઈ ગયો અને બે ડગલાં આગળ ચાલી,માસ્તરને ભેટી પડ્યાં." જાઉં છું.હમણાં જ જાઉં છું માસ્તર."

" સુશી.. ચાલ જલ્દી."

સુશીલાએ ઝડપથી સાડી બદલી અને બહાર આવી.

સફેદ કલરની સાડીમાં લાલ ગુલાબનાં ફૂલ.

મનુભાઈએ થોડીકવાર જોયાં જ કર્યું. આ સાડીમાં તે અતિ સુંદર લાગતી હતી.જાણે સફેદ અને લાલ પાનેતર પહેરીને ઘરમાં આવી હોય તેવી..નવોઢા!

અચાનક તેમનાથી ફરી બૂમ પડાઈ ગઈ."સુશી.. ઓ..સુશી.." અને મનમાં ને મનમાં બોલી ઉઠ્યાં "સુશી,ખૂબ સુંદર લાગે છે તું."

" એ આવી.." સુશીલા આવી પણ હડબડાટીમાં ઉંબરો ઓળંગતા ઠોકર ખાઈ ગઈ.

  મનુભાઈએ દોડીને તેને ઝીલી લીધી.

  સુશીલા ગભરાઈ ગઈ.મનુભાઈનાં ખભે માથું મૂકી,જોરજોરથી શ્વાસ લેવા લાગી.

" કેટલાં.. કેટલાં વર્ષે તું આમ વળગીને ઉભી છે?" પોતાનાં તૃપ્ત દાંપત્ય જીવનનો આનંદ માણતાં મનુભાઈ બોલી ઉઠ્યાં.

" જાઓ ને.. હવે શરમાઓને..! હવે આ ઘડીએ પણ તમને આવું સૂઝે છે..રવિના બાપુ?" આટલાં વર્ષે પણ શરમાતા-શરમાતા સુશીલાએ,શરમાઈને બે હથેળી વડે આંખો દાબી દીધી.ત્યાં જ તેનાં હૃદયમાં એક સણકો ઉપડ્યો."હવે આંખ બંધ કરવાની શી જરૂર છે સુશી? હવે તો ખુલ્લી આંખે પણ અંધકાર!"

" સુશી.. ક્યાં ખોવાઈ ગઈ? ચાલ"

    વૃદ્ધદંપતી હોસ્પિટલ પહોંચી ગયાં.

"મનુભાઈ,ભાભીને ક્યારથી ઝાંખું દેખાય છે?" ડોક્ટરસાહેબે ખૂબ જ લાગણીથી પ્રશ્ન પૂછ્યો.

"છેલ્લા થોડા વખતથી..." મનુભાઈ બોલ્યાં પણ ત્યાં જ ડોક્ટર બોલી ઉઠ્યાં.

"છેલ્લા થોડા વખતથી નહીં, ઝામરની શરૂઆત ઘણાં વર્ષો પહેલાં થઈ ગઈ હોય છે. ધીરેધીરે તે રોગ આગળ વધે છે.પહેલાં સામાન્ય ઝાંખું દેખાય છે અને પછી તે ઝાંખપ વધતી જાય છે."

"મારો પુત્ર રવિ વિદેશ ગયો ત્યારપછી સુશીલા ખૂબ રડી અને એ રડ્યાં બાદ ધીમેધીમે તેને એવું લાગ્યું કે ઝાંખું દેખાય છે.આંખો સુકાય છે."

 " સાચી વાત છે.ગ્લુકોમાં.. ઝામર છે અને આંખની નસ પણ સુકાઈ ગઈ છે. સુશીલાનો ડાયાબિટીસ ચેક કરાવો.કદાચ તેને શુગર પણ હોઈ શકે જ. મનુભાઈ કેમ આટલું મોડું કર્યું? શરૂઆતમાં જ આંખ બતાવી હોત તો આંખો બચી જાત.મોડું તો બહું થયું છે.ઓપરેશન તાત્કાલિક કરાવો, કદાચ..કદાચ થોડું ઘણું દેખતા થઈ જાય પણ આ માટે શહેરની હોસ્પિટલમાં આવવું પડશે.ખર્ચો પણ વધુ થશે."નિષ્ણાંત ડોક્ટર સુશીલાની આંખ તપાસતાં બોલી ઉઠ્યાં.

 "હું બધું કરવાં તૈયાર છું ડોક્ટર. મારી સુશી દેખતી થઈ જશે ને?" ખૂબ ગળગળા અવાજે મનુભાઈ બોલી ઉઠ્યાં.

" ભગવાન.ભગવાન પર શ્રદ્ધા રાખો.હું આજે જ શહેરના પ્રખ્યાત અને નિષ્ણાંત ડોક્ટરની એપોઇન્ટમેન્ટ અંગે પૂછપરછ કરી ઓપરેશનની તારીખ જણાવું છું મનુભાઈ."

   એક આશા,ઉમંગ લઇ વૃદ્ધદંપતિએ ઘર તરફ પ્રયાણ કર્યું.

   ઘરમાં પ્રવેશતાં જ ટોડલે બેઠેલો કાગડો "કાં..કાં.. " કરવાં લાગ્યો. 

 "આજ કોણ આવવાનું છે? કાગઋષિ.. કહોને! તમને કંસાર ખવડાવું. લો.." સુશીલા હૃદયમાં ઉમંગ લઈ રસોડા તરફ પગલાં માંડ્યાં.એક,બે,ત્રણ... અને ટોડલે થોડો કંસાર મૂક્યો.

   સુશીલા પરવારીને ઓરડામાં બેઠી.પંખાની સ્વીચ દબાવી.ઠંડીઠંડી હવા આવવાં લાગી." આજે કોણ આવવાનું છે!મારે હૈયે હરખ નથી માતો.મારો રવિ આવશે? ના.. ના.. એ તો વિદેશ! એ કઈ રીતે આવે! "

 અચાનક સુશીલાને  શું સુઝ્યું!તે ધીરેધીરે ઊભી થઈ. ટેબલ પર હાથ  ફંફોસ્યો.કાગળ મળ્યો અને પેન પણ મળી.

" હાશ! લખું.મારા દીકરાને પત્ર લખું.એ વાંચશે તો ખરો ને!"

    તે નીચે બેઠી.ઉભડક પગે.કાગળ પગ ઉપર મૂકી લખવાં બેઠી.

   " મારાં વ્હાલા દીકરા રવિ,

     તને ખૂબ યાદ કરું છું ..."

      સુશીલાએ ન જાણે કેટલું લખ્યું! અંતરની ઉર્મિ બધી કાગળમાં ઠાલવી દીધી.લખતાં-લખતાં થાકી.બેઠી.પગ લાંબા કરીને બેઠી અને આંખો બંધ કરી દીધી..

 હળવેથી.સંતોષથી. આનંદથી.

  બારણે ટકોરા પડ્યાં.

" સુશી,જો તો કોણ છે?" આંગણામાં,ખાટલે નિરાંતથી પોઢેલાં મનુભાઈએ સુશીને સાદ કર્યો.

 અંદર કોઈ સળવળાટ ન થયો.અંદરથી કોઈ જવાબ ના આવ્યો.

 "ઓહ! સુશી સૂઈ ગઈ હશે.થાકી ગઈ હશે." મનુભાઈ બોલતાં-બોલતાં જ ઉભાં થયાં અને બારણું ખોલ્યું.

 એકદમ અવાચક બની ગયાં.

" તું.. તું...!"

" બાપુ.. બાપુ.." કહેતાં રવિ પગે પડ્યો અને મનુભાઈને ભેટી પડ્યો.

  હજી મનુભાઈ તો અવાચક!

 "આ કોણ ?"

"બાપુ,આ રેવા.આપણાં ગામનાં સોમાકાકાની દીકરી. લંડનમાં મારી સાથે જ જોબ કરે છે. જો આપ સંમતિ આપો તો..." રવિ નીચું જોઈ ગયો.

" અરે! આવ.. આવ.. બેટા. સુખી થાઓ."

 " સુશી..સુશી..જો તો..જો.તો..કોણ આવ્યું છે! તારા કાગઋષિની વાણી તો સાચી પડી.સુશી.."

 અંદર કોઈ સળવળાટ ન થયો. 

મનુભાઈને ધ્રાસકો પડ્યો.રવિ પણ ગભરાયો.તેઓ દોડતાં અંદર ઓરડામાં ગયાં.

"સુશી.. સૂઈ ગઈ છે? ઉઠ હવે. કોણ આવ્યું છે જો તો ..!"

  રવિએ માની સામે જોયું. તેનાં ચહેરાં પર અનંત શાંતિ હતી.સૌમ્યતા હતી.આનંદની લહેરખી તેનાં ચહેરા પર સ્પષ્ટ દેખાઈ આવતી હતી. 

  રવિએ નીચે વળી માનાં ચરણસ્પર્શ કર્યા." મા.." કહેતાં તેનાં માથે હળવેથી હાથ ફેરવ્યો.

  રવિ માની ગોદમાં સુઈ ગયો. માનાં ચહેરાને અંતરની આંખોથી જોવાં લાગ્યો.

" બહું રડી છે મારા વગર..! હવે તને નહીં રડાવું..બસ.હવે તને છોડીને હું ક્યાંય નહીં જાઉં.તારી પાસે જ રહીશ.આખી જિંદગી તારાં ચરણોમાં જ રહીશ ખુશ ને હવે? અહીં ગામનાં માણસોની સેવા કરીશ.મોટી હોસ્પિટલ ખોલીશ.હું અને રેવા.. જો તો ખરી, આ રેવા તને પસંદ છે ખરી ને? આપણી જ્ઞાતિની છે.આપણાં સમાજની છે.તું કહેશે ત્યારે લગ્ન કરીશ.જો.. હું અને રેવા તો હોસ્પિટલમાં હોઈશું.મારાં બાળકોને તારે જ સાચવવાના છે.તેઓને મને આપ્યાં હતાં તેવાં જ ઉચ્ચ સંસ્કાર આપજે.તારી આંખો ખોલ.હવે તો મારી સામે જો.હજી તું રિસાયેલી છે? મા મને ભૂખ લાગી છે.તારાં હાથનાં બટાકાના ભજીયાં અને રવાનો,ઘીથી લસલસતો શીરો, સત્યનારાયણનાં પ્રસાદમાં બનાવે છે ને તેવો..ખાવો છે. જલ્દી બનાવ."

   રવિએ માનાં ચહેરાં ઉપર રમતી વાળની લટને સરખી કરી.

   માનાં ચહેરા પર કોઈ ફેરફાર નહીં જોયો.

   અચાનક તે ગોઠણભેર ઉભો થયો અને તેણે માનું શરીર ઝંઝોળી કાઢ્યું.

   " મા ઉઠ..મા ઉઠ ..હવે ઉઠ!" 

     માનું આખું શરીર રવિની ગોદમાં આવી પડ્યું. 

  "મા..." રવિનો અવાજ તરડાઈ ગયો.માને ભેટીને ખૂબ રડવાં લાગ્યો.મનુભાઈ આઘાતથી એકદમ અવાચક થઈ ગયાં.સુનમુન થઈ ગયાં.

"હજી થોડીવાર પહેલાં તો સુશી.." મનુભાઈ, સુશીનું મૃત્યુ હજી સ્વીકારી નહીં શક્યાં.

 અચાનક રવિએ માનાં હાથમાં કાગળ જોયો.

 તેણે માનાં હાથમાં રહેલો કાગળ લીધો.

 કાગળમાં ઝાંખાઝાંખા અક્ષરો વંચાયા," મારાં વ્હાલા દીકરા રવિ..." પણ.. પછી.. પછી તો આખોયે" કાગળ કોરો" ..

કદાચ બોલપેનની સહી સૂકાઈ ગઈ હતી.. સુશીલાની આંખોની નસની  માફક.

****