#WorldMentalHealthDay 

मानसिक आजाराबद्दलचे मोठे गैरसमज:-

     मानसिक आरोग्याबद्दल फार पूर्वीपासून लोकांच्या मनात गैरसमज आहे. अगदी अलीकडेपर्यंत, मानसिक आजार आणि मानसिक आरोग्य विकार हे निषिद्ध विषय होते. लोक या विषयांबद्दल किंवा त्यांच्या मानसिक आरोग्याच्या संघर्षांबद्दल बोलण्यास अस्वस्थ होते. परिणामी, मानसिक आजारांबद्दल अफवा आणि गैरसमज पसरले. अतिशयोक्तीपूर्ण कथा आणि अत्यंत प्रकरणे नियमितपणे दाखवली जात असताना मीडियाने कोणतीही मदत केली नाही. जरी प्रगती झाली असली तरी, मानसिक विकारांबद्दल अजूनही अनेक  गैरसमज आहेत ज्यांना अजूनही बरेच लोक खरे मानतात आणि चुकीच्या पद्धतीने अफवा पसरवतात. 

 जरी मानसिक आजारांबद्दलचे हे सामान्य गैरसमज विशेष महत्त्वाचे वाटत नसेल तरी ते अनेक प्रकारे हानीकारक असू शकतात. या मानसिक आरोग्याच्या पुराणकथा चालत आलेल्या रूढींना कायम ठेवतात ज्यामुळे एखाद्याला आवश्यक असलेली मदत मिळण्यापासून रोखू शकते. काहींना भीती वाटू शकते की जर त्यांनी पुढे येऊन मदत मागितली तर  समाजात वावरताना लोकं त्यांच्याकडे कसे पाहतील.?? हा माझा प्रत्यक्ष अनुभव आहे. पहिले मानसिक आजाराबद्दल कधीही मोकळे पणे बोलले जात नव्हते, परंतु वस्तुस्थिती पाहता लहान मुलांना सुद्धा आज मानसिक उपचारासाठी  शाळेत counselor ठेवणे अनिवार्य आहे. त्यात चूक असे काहीही नाही, याउलट जितका लवकर उपचार तेव्हढेच लवकर recovery... ! अर्थात इथे कुटुंबातील लोकांची साथ सगळ्यात जास्त महत्वपूर्ण भूमिका बजावत असते.  

इतर लोक उपचार टाळू शकतात कारण त्यांना कोणत्या प्रकारची काळजी मिळेल या अफवांमुळे...!  यामुळे आजार  बरा होण्यापेक्षाही त्याला दुप्पटीने  नकारात्मक  चालना मिळेल ज्यामुळे शेवटी त्यांच्या समस्या आणखी वाढू शकतात.

तर बघूया काही चुकीचे समज मानसिक आजाराबद्दल:-

 १. मानसिक आजार असलेले सर्व लोक वेडे असतात.:-

 "वेडा,"  आणि "पागल" सारख्या संज्ञा हे सर्व दुखावणारे शब्द आहेत जे मानसिक आजाराच्या पारंपारिक रूढींना पोसतात. ते ही कल्पना कायम ठेवतात की मानसिक आजार हा जंगली, अनियंत्रित आणि नेहमीच गंभीर असतो जेव्हा प्रत्यक्षात, मानसिक आजार आणि मानसिक आरोग्य विकार मोठ्या स्पेक्ट्रमवर येतात. ते सौम्य ते अधिक गंभीर असू शकतात आणि अगदी येतात आणि जातात. 

 २. मानसिक आजार आणि आरोग्य विकार अत्यंत दुर्मिळ आहेत.:-

 बर्‍याच लोकांना वाटते त्यापेक्षा मानसिक आजार अधिक सामान्य आहे. स्किझोफ्रेनिया सारखे मानसिक विकार यूएस लोकसंख्येच्या 1% पेक्षा कमी लोकांमध्ये आढळतात असा अंदाज आहे, तर 1 इतर मानसिक आरोग्य विकार अधिक सामान्य आहेत. उदाहरणार्थ, आज अमेरिकेत चिंतेचे प्रमाण जास्त आहे, देशातील १८.१% प्रौढ लोक दरवर्षी depression विकाराने झगडत आहेत.

 ३. मानसिक आजार लोकांना हिंसक बनवतात.:-

 मानसिक आजारांबद्दलचा एक सामान्य गैरसमज म्हणजे तो लोकांना हिंसक आणि धोकादायक बनवतो. स्किझोफ्रेनिया आणि इतर मनोविकारांना विशेषतः हिंसेची प्रतिष्ठा आहे. मुख्य मानसिक आरोग्य विकार असलेले लोक दिलेल्या समुदायातील केवळ 4.3% हिंसाचारासाठी जबाबदार असल्याचे मानले जाते, आणि स्किझोफ्रेनिया असलेले लोक गुन्हेगारापेक्षा 14 पट अधिक हिंसक गुन्ह्याचे बळी ठरतात.

 ४. मानसिक आजार असलेले लोक समाजात काम करू शकत नाहीत.:-

 मानसिक आजाराशी निगडित आणखी एक लोकप्रिय चुकीची समजूत म्हणजे एखाद्या व्यक्तीला सामान्य समाजात कार्य करण्यास अक्षम बनवते. काही मानसिक आरोग्य विकार अपंगत्वाचे असू शकतात, परंतु मानसिक आजार असलेले बरेच लोक अजूनही समाजाचे उत्तम रित्या वावरत  आहेत. स्टिरियोटाइपच्या विरूद्ध, मानसिक आरोग्य विकार असलेले सर्वच  लोक काहीही काम करत नाहीत किंवा ते कायमचे एका जागी बंद आहेत. मानसिक आरोग्याच्या समस्या असलेले बरेच लोक नोकरी करतात, त्यांना कुटुंबे असतात आणि ते दिवसभर सापेक्ष सहजतेने  समाजात  वावरताना दिसतात.

 ५. तुम्हाला मानसिक आजार असल्यास तुम्ही बरे होऊ शकत नाही.:-

 हा एक सामान्य गैरसमज आहे की एखाद्याला एकदा मानसिक आजार झाला की तो कायमचा बीमार असतो. काही मानसिक आजार जुनाट असले तरी, त्याचे उपचार लोकांना त्यांची लक्षणे अधिक चांगल्या प्रकारे कसे व्यवस्थापित करावे आणि त्यांच्या विकारावर अधिक नियंत्रण कसे मिळवावे हे शिकण्यास मदत करू शकतात; काही वेळ योग्य उपचार लोकांना त्यांच्या विकारांवर जवळजवळ पूर्णपणे मात करण्यास मदत करू शकतात. इतर मानसिक आरोग्य विकार स्वभावाने अल्पकालीन असू शकतात आणि कालांतराने निघूनही  जातात.

 ६. मानसिक उपचार धडकी भरवणारा आहे.:-

 माध्यमांद्वारे चित्रित केलेल्या प्रतिमा तसेच भूतकाळातील तंत्रांमुळे, मानसिक आजाराच्या उपचारांबद्दल अनेक गैरसमज देखील आहेत ज्यामुळे लोक मदत मिळविण्यास घाबरू शकतात. शॉक थेरपी, स्ट्रेटजॅकेट्स, पॅड रूम्स, लोबोटॉमी आणि रुग्णाला सुन्न करणाऱ्या गोळ्यांचा गोंधळ या बहुतेक भूतकाळातील गोष्टी आहेत. आजकाल, उपचारांमध्ये सामान्यतः मानसोपचार सारख्या मानसिक आरोग्य उपचार पद्धतींचा म्हणजेच समुपदेशन ( counseling)चा समावेश असतो, तसेच आवश्यक असल्यास औषधे, ज्या प्रतिकूल प्रतिक्रिया टाळण्यासाठी समायोजित केल्या जाऊ शकतात. निवासी मानसिक आरोग्य सुविधांमधील बहुतेक रुग्णांना आतमध्ये मुक्त राज्य असते आणि ते स्वेच्छेने  तिथे राहतात.  तेव्हा मला वाटते की मानसिक आरोग्याच्या समस्येशी संघर्ष करणे भितीदायक असू शकते, परंतु  उपचार,आराम आणि कुटुंबाचा भक्कम  पाठिंबा असेल तर  सहजपणे  शक्य आहे.

तेव्हा मानसिक आजार असलेल्या  लोकांकडे तुच्छ नजरेने   न बघता त्यांचा आदर करा,  त्यांना समजून घ्या.  मनातलं बोलत रहा,  हसत रहा आणि काही  अडचणी आल्या तर कोण काय म्हणेल ह्याचा विचार न  करता Counselor किंवा  Psychologist ची मदत नक्की घ्या.  

Happy mental health day...!

@नेहा  खेडकर