વ્હાલા વાંચક મિત્રો,

નમસ્કાર!

હું હરિ મોદી,

આજે હું એક મહત્વપૂર્ણ લેખ આપની સમક્ષ લઈને ઉપસ્થિત થયો છું.

દૂધ કેટલું પોષણયુક્ત છે? દૂધના ફાયદા અને નુકસાન શું છે? ગાયનું દૂધ સારું કે ભેંસનું દૂધ સારું? દૂધના સેવનથી કયા પ્રકારના રોગ થાય છે અને રોગોને વધારવામાં દૂધ શું ભૂમિકા ભજવે છે એની વિસ્તૃત ચર્ચા કરીશ અને દૂધની અવેજીમાં આપણે અલગ અલગ રીતે પોષણયુક્ત દૂધ ઘરે કેવી રીતે બનાવી એનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરી શકીએ એ માહિતી આપણી સમક્ષ રજુ કરીશ. વધુમાં જર્સી ગાય (A1) અને દેસી ગાય (A2) ના દૂધમાં શું નોંધપાત્ર તફાવત છે એની ચર્ચા કરીશ.

દૂધ એ આપણા દૈનિક જીવનનો મહત્વનો હિસ્સો છે. સવારની ચા કે કોફીથી લઈને રાત્રી ભોજન સૂધી દૂધની જરૂર પડે છે. ઘણા લોકોને રાત્રે સુતી વખતે દૂધ પીને સૂવાની આદત હોય છે. ઘણી માતાઓ પોતાના બાળકને પરાણે દૂધનો ગ્લાસ પીવડાવે છે અને એવું માને છે કે દૂધથી એમના સંતાનમાં તાકાત આવશે. ઘણા ખરા દેશોમાં દૂધનું ચલણ ખૂબ ઓછું છે તો ત્યાં શું બાળકોમાં તાકાત નથી હોતી? આયુર્વેદમાં  દૂધને સંપૂર્ણ આહાર ગણવામાં આવે છે પરંતુ શું દૂધ સંપૂર્ણ ખોરાક છે ખરો?

દૂધ એ વિશ્વના સૌથી મહત્વપૂર્ણ ખોરાકમાંનો એક છે. માતાનું દૂધ એ પ્રથમ ખોરાક છે જે આપણે ખાઈએ છીએ, અને ગાય, ભેંસ, ઘેટાં અને બકરામાંથી આવતા દૂધ સાથે ચાલુ રાખીએ છીએ. અમુક પ્રદેશો ઉપલબ્ધતા મુજબ ઊંટ, ગધેડા અથવા યાકના દૂધનો પણ ઉપયોગ કરી શકે છે. સ્ત્રોત ગમે તે હોય, દૂધ અને દૂધની બનાવટો આપણા રોજિંદા આહારનો અભિન્ન ભાગ છે એ વાતનો કોઈ ઈન્કાર નથી. દૂધ એ બહુમુખી, પોષક તત્ત્વોથી ભરપૂર પ્રવાહી છે જેમાં અનેક સ્વાસ્થ્ય લાભ છે. દૂધમાંથી બનેલા દહીં, પનીર, પનીર, ખોયા વગેરે જેવા ઉત્પાદનોનો પણ આપણા ખોરાકની તૈયારીઓમાં વ્યાપકપણે ઉપયોગ થાય છે. પોષણની દૃષ્ટિએ, બાળકો અને વધતા બાળકો માટે દૂધને આવશ્યક ખોરાક ગણવામાં આવે છે. પુખ્ત વયના લોકો માટે, તે ગુણવત્તાયુક્ત પ્રોટીન ઉપરાંત જૈવઉપલબ્ધ કેલ્શિયમનો શ્રેષ્ઠ સ્ત્રોત છે

વિશ્વના દૂધનું ઉત્પાદન ગાય, ભેંસ, બકરી, ઘેટાં અને ઊંટમાંથી થાય છે, જેમાં ભેંસનું દૂધ ગાયના દૂધ પછી બીજા નંબરનું સૌથી વધુ વપરાતું દૂધ છે. ગાયના દૂધની જેમ, ભેંસના દૂધમાં ઉચ્ચ પોષક મૂલ્ય હોય છે અને તેનો ઉપયોગ માખણ, દહીં, ચીઝ અને આઈસ્ક્રીમ જેવા ડેરી ઉત્પાદનો બનાવવા માટે થાય છે.